-
1 акылы төштән соң
-
2 акылы камил
-
3 акылы башында
= акылында; = акылы камил себе́ на уме́; у́мный и скры́тный (хи́трый) -
4 акылы үзендә
= үз акылы үзендә себе́ на уме́; у́мный и скры́тный (хи́трый) -
5 акылы сай
-
6 акылы сау
= акылга сау в себе́, в здра́вом уме́, в по́лном (здра́вом) рассу́дке -
7 акылы таман
-
8 акылы таманча
-
9 акылы үзе белән
см. акылсыз 1), 2) -
10 үз акылы үзендә
-
11 акылга таман
= акылы таман; акылга таманча; акылы таманча1) см. акылга җиңел 1)2) см. акылга сай 1)3) см. акылсыз 1) а), 2) -
12 акылга сай
-
13 акылга сау
-
14 акылында
-
15 акыл
сущ.1)а) ум, ра́зум; интелле́кт || у́мственный (труд), интеллектуа́льныйакыл яшьтә түгел - башта — (посл.) ум не в во́зрасте, а в голове́
акыл зәгыйфьлеге — у́мственная сла́бость
б) ум, рассу́док, рассуди́тельность || у́мственный, рассу́дочный ( анализ)в) благоразу́мие, рассуди́тельность; созна́ние, созна́тельностьакылың кайда иде соң синең? — где́ же была́ твоя́ рассуди́тельность (благоразу́мие)?
г) ум, разу́мность, (как сле́дствие о́пыта) ум-ра́зум, му́дрость; умудрённостьпрактик акыл — практи́ческий ум (му́дрость, умудрённость)
мәкальдә чагылган тирән акыл — глубо́кая му́дрость, отражённая в посло́вице
2) разг.а) мысль, иде́якаян килде әле сиңа бу акыл ? — отку́да у тебя́ э́та мысль?
б) сове́т, наставле́ниеаның акылы белән йөрсәң... — бу́дешь его́ слу́шаться... (ещё и не то бу́дет)
ата-ана акылын тоту — приде́рживаться (слу́шаться) роди́тельского наставле́ния
3) в знач. нареч. акылга у́мственно, интеллектуа́льно, в у́мственном (интеллектуа́льном) отноше́нии (созреть, подняться); по уму́ (уму́-ра́зуму), умо́м ( быть выше или ниже кого)акылга бер чамарак алар — у́мственно они́ почти́ одина́ковы
акылга үсү — вы́расти (созре́ть) у́мственно
4) в функ. сказ. акылында вменя́емый спец. (преступник, подсудимый)•- акыл теше
- акылы сау
- акылга сау••акыл алдан йөрү — быть сообрази́тельным (сметли́вым, предусмотри́тельным, дальнови́дным, дога́дливым), быть спосо́бным предви́деть (предусмотре́ть)
акыл арттан йөри — ≈≈ за́дним умо́м кре́пок
акыл башка килү — см. акылга килү 1)-3)
акыл баштан китү — см. акыл китү 1), 2)
акыл белән эш итүчән — рассуди́тельный; толко́вый
акыл бизмәненә салу (салып үлчәп карау) — в голове́ (уме́) взве́шивать (взве́сить, прики́дывать/прики́нуть); см. тж. акыл белән уйлап карау
акыл булсын — пусть (э́то) бу́дет (послу́жит) уро́ком; э́то кому́ нау́ка (на бу́дущее); что́бы (впредь) непова́дно бы́ло ( кому)
акыл җиңеләю — см. акылга җиңеләю
акыл җитү — сообрази́ть ( что), догада́ться ( о чём), доду́маться ( до чего), умудри́ться, ухитри́ться
акыл ирешми — см. акыл җитми
акыл кергән — умо́м (у́мственно) вы́рос; умудрён ( жизненным опытом); в (при) своём (здра́вом) уме́; со свои́м умо́м
акыл кертү — см. акылга утырту 1)
акыл кушканча — по веле́нию ума́ (делать что, поступать как), по веле́нию (тре́бованию) рассу́дка
акыл өләшкәндә йоклап калган (йоклап биләмдә, урманда, мич башында калган) — см. акылсыз 1) а); акылга сай 1)>
акыл өләшү — см. акыл өйрәтү 2)
акыл сата башлау — ирон. зау́мничать, зау́мничаться
акыл сыеклану — прост.; см. акылга җиңеләю
акыл сыйдырмау — см. акылга сыймау
акыл утырту — см. акыл керү
акыл утыру — см. акыл керү
акылга зәгыйфь — см. акылга җиңел 1)
акылга муафыйк — см. акылга ятышлы 1)
акылга (акылы) үсмәгән — умо́м не вы́шел
акылга туймаган — см. акылсыз 1) а), 2)
акылга утыру — см. акыл керү
акылга яту — каза́ться (показа́ться, представля́ться) разу́мным (благоразу́мным, рациона́льным, логи́чным)
акылга өйрәтү — см. акыл өйрәтү
акылдан шашкан — см. акылдан язган
акылдан шашу — см. акылдан язу
акылдан ычкыну — прост.; см. акылдан язу
акылны алу — см. акылдан яздыру
акылны башка җыю — см. акылны җыю
акылны эчү — прост. ра́зум (ум) пропива́ть (пропи́ть)
акылны югалту — см. акылдан язу 3)
акылы бармакка урарлык (чорнарлык) та юк — ума́ ни на грош у него́
акылы кыска — ум ко́роток ( у кого)
акылы (акылга) сау — в себе́, в здра́вом уме́, в по́лном (здра́вом) рассу́дке
акылы эшли — голова́ ( чья) рабо́тает (ва́рит, сообража́ет)
акылың алтын икән — ирон.; шутл. ишь како́й, у́мный (у́мник, у́мница) (вы́искался, нашёлся), губа́ не ду́ра; ишь чего́ захоте́л (... куда́ махну́л)
акылы үзе белән — семь пя́тниц на неде́ле
- акыл алу- акыл белән уйлап карау
- акыл бирү
- акыл җитмәслек
- акыл җитми
- акыл иясе
- акыл йөртеп карау
- акыл йөртү
- акыл керү
- акыл сату
- акыл китү
- акыл өйрәтү
- акылга өйрәтү
- акыл сайлыгы
- акылга җиңел
- акыллы җиңел
- акылга җиңеллелек
- акылга җиңеләю
- акылга килү
- акылга сай
- акылы сай
- акылга сайлык
- акылга сыймау
- акылга таман
- акылы таман
- акылга таманча
- акылы таманча
- акылга утырту
- акылга ятышлы
- акылдан язган
- акылдан яздыру
- акылдан язу
- акылдан язып
- акылдан язар дәрәҗәдә
- акылны җыю
- акылы башында
- акылында
- акылы камил
- акылы төштән соң
- акылы үзе белән
- акылы үзендә
- үз акылы үзендә -
16 аңлау
перех.1) в разн. знач. понима́ть/поня́ть (задачу, причину, объяснение учителя, трудного подростка); познава́ть/позна́ть (цену здоровья, душу, намерение человека); постига́ть/пости́гнуть, пости́чь (тайну чего, запутанную схему, сложную систему); ула́вливать/улови́ть (связь между событиями, тонкость политики, главную мысль книги); схва́тывать/схвати́ть, ухва́тывать/ухвати́ть (быстро, медленно); сознава́ть/созна́ть (свой долг, правоту, свои недостатки, обречённость кого, чего), осознава́ть (величие планов, уместность требований, важность инициативы, ответственность, риск, опасность, свою вину); разбира́ться/разобра́ться (в программе, уставе, условиях), осмы́сливать, осмысля́ть/ осмы́слить (увиденное, услышанное, прочитанное, всё происходящее, историю); истолко́вывать/истолкова́ть, воспринима́ть/ восприня́ть || понима́ние, позна́ние, постиже́ние, уразуме́ние, разуме́ние, уясне́ние (себе́), ула́вливание, схва́тывание, ухва́тывание, созна́ние, осмысле́ние, осмы́сливание, истолко́вывание, восприя́тиекүренешнең асылын аңлау — поня́ть (позна́ть, осмы́слить) суть явле́ния
максатыңны ачык аңлау — чётко осознава́ть свою́ цель
минем аңлвымча — по моему́ разуме́нию (уразуме́нию)
теләсәң ничек аңла — понима́й (истолку́й, воспринима́й) как хо́чешь
тормышны сәнгатьчә аңлау — худо́жественное восприя́тие жи́зни
ярты сүздән аңлау — понима́ть (схва́тывать) с полусло́ва
үз акылың белән аңлау — свои́м умо́м пости́чь
2) принима́ть/приня́ть за (как) ( что), воспринима́ть (воприня́ть, понима́ть/поня́ть, истолко́вывать/истолкова́ть) как ( что)3) в знач. нареч. аңлапа) созна́тельно, осмы́сленно, осо́знанно (выбрать профессию, совершить поступок, пойти на риск), разу́мно, толко́во, с то́лком (принимать решения, заниматься каким-л. делом); отдава́я себе́ отчёт ( в чём)б) с понима́нием (относиться к человеку в определённых обстоятельствах, приступать к разрешению конфликта), понима́юще•- аңлау бетермәстән
- аңлау бетерми
- аңлап бетермәү
- аңлап җитмәү
- аңлап җиткермәү
- аңлап булмастай
- аңлап булмый торган
- аңлый алмау -
17 бармак
I сущ.1) па́лец, па́льчик ( у человека и животных)бармак сөяге (сөякләре) — фала́нга ( пальцев)
бармак буыны — суста́в па́льца (па́льцев)
бармак очы — ко́нчик па́льца (па́льцев)
••бармак белән бармак та тиң түгел — посл. (букв. да́же и па́льцы не равны́ ме́жду собо́й)
бер бармагыңны бөкләсәң, бишесе дә бөгелер — посл. е́сли согну́ть оди́н па́лец, и остальны́е согну́тся
биш бармакның кайсысын тешләсәң дә авырта — посл. (букв. како́й из па́льцев не уку́сишь, одина́ково бо́льно (о судьбе детей))
2) па́лец, па́льчик (перчатки, варежек и т. п.)к бәйләү — вяза́ть па́льчик (шерстяных перчаток, варежек)
3) перен. па́лец; спи́ца, шток ( деталь машин и механизмов в виде палочки)тегермәч бармагы — спи́ца колеса́; см. тж. киги
4) мото́к ни́ток, мотня́ обл.бер бармак җеп — оди́н мото́к ни́ток
•- бармак бөгү
- бармак вату
- бармак сындыру
- бармак карыштыру
- бармак санаш
- бармак санашлы
- бармак хисабы
- бармак к шартлату
- бармак янау
- бармак селкү••бармагы бау ишә — ма́стер по ча́сти обма́нов (букв. тот, кто кого́ уго́дно обведёт вокру́г па́льца)
бармагы үзенә таба кәкре — ли́чные интере́сы ста́вить вы́ше; своя́ руба́шка бли́же к те́лу; (сам) себя́ не обде́лит
бармак аркылы карау — смотре́ть сквозь па́льцы
бармак арасыннан кысу (бармак арасыннан кысып кына) — проявля́я ску́пость, ска́редность (букв. выда́вливая сквозь па́льцы)
бармак белән санарлык — наперечёт: раз-два и обчёлся
бармак бите кадәр (бармак бите хәтле; бармак бите чаклы) — о́чень небольшо́й (о вещах, имеющих характерную полезную площадь, о столе, о тканях и т. п.)
бармак к буе (бармак буйлыгы) — с ногото́к; о́чень небольшо́го ро́ста; о́чень небольшо́й
бармак йөртү (бармак уйнату) — скры́тно повлия́ть, исподтишка́, незаме́тно возде́йствовать ( на события)
бармак саны — немногочи́сленно; не бо́лее, чем деся́ток
бармак тешләү — прику́сывать/прикуси́ть па́лец ( от изумления)
бармак төртү — указа́ть (показа́ть) па́льцем (как жест насмешки, издевательства)
бармак уйнау — име́ть скры́тое влия́ние (нехорошее, злое) (о ком-л.)|| скры́тое влия́ние (кого-л.)
бармак к чуты — счёт на па́льцах, гру́бый счёт малогра́мотных
бармака урарлык акылы юк — нет ни чу́точки ума́, глуп как пень
бармака урарлык (юк) юк (калмаган) — почти́ совсе́м нет; ску́дно, ми́зерно; кот напла́кал
барманы авызга кабу — су́нуть па́лец в рот (как жест удивления, величайшего изумления)
барманы бармака сукмау — па́лец (па́льцем) о па́лец не уда́рить: па́льцем не шевельну́ть
бармата биетү (бармагында биетү; бармагымда биетү) — заста́вить пляса́ть под свою́ ду́дку
барматан суырган — вы́сосанный из па́льца (бессодержательный, без фактов)
II сущ.барматан суыру — вы́сосать из па́льца
го́фры, газыри́ на оде́жде ( нашитые для красоты) -
18 дөя
сущ.верблю́д, верблю́дица || верблю́жий (караван, шерсть)бер өркәчле дөя — одного́рбый верблю́д; дромаде́р
ике (айры) өркәчле дөя — двуго́рбый верблю́д
йөк дөясе — вью́чный верблю́д
- дөя борычыдөя йоны — верблю́жья шерсть
- дөя иренле
- дөя ите
- дөя кошы
- дөя күзле
- дөя тиресе
- дөя үләне
- дөя чәнечкесе••дөя дә бүләк, төймә дә бүләк — посл. ≈ не до́рог пода́рок, до́рого внима́ние (букв. и верблю́д - пода́рок, и пу́говица - пода́рок)
дөядәй буең булганчы, төймәдәй акылың булсын — погов. чем име́ть рост верблю́да, лу́чше име́ть ум хотя́ бы с пу́говиц
-
19 елан
сущ.1) змея́ || змеи́ныйагулы елан — ядови́тая змея́
елан га табыну — поклоне́ние зме́ям; змеепокло́нство
елан агуы — змеи́ный яд
елан ысылдавы — змеи́ное шипе́ние
••елан агуы тешендә, адәмнеке телендә — посл. у змеи́ яд в зуба́х, у челове́ка - на языке́
елан җылыга ияләшә — погов. ≈ ры́ба и́щет где глу́бже, а челове́к - где лу́чше (букв. змея́ во́дится там, где тепло́)
елан чаккан киндерәдән курыккан — посл. ≈ кого́ медве́дь драл, тот и пня бои́тся (букв. кого́ змея́ укуси́ла, тот и бечёвки бои́тся)
2) перен.; бран. подле́ц, злоде́й; а́спид, змея́ подколо́днаяул еланнан котылдык инде — наконе́ц-то изба́вились от э́того злоде́я
•- елан баласы
- елан балыгы
- елан елы
- елан карагы
- елан көпшәсе
- елан тамыры
- елан теле
- елан үләне
- елан ясмыгы••елан акылы — змеи́ная му́дрость
елан аягын кискән нәрсә — ≈ прово́рный, ло́вкий; о́пытный; вида́вший ви́ды, проше́дший ого́нь, во́ду и ме́дные тру́бы
елан йоткан — злой, вре́дный (букв. проглоти́вший змею́)
елан кабыгын салу — двуру́шничать, де́йствовать исподтишка́
елан мөгезе генә юк — недостаёт то́лько пти́чьего молока́ (букв. то́лько змеи́ного ро́га нет)
елан чаккан — шу́стрый, быва́лый (букв. ужа́ленный змеёй)
елан яше ялаган — о́чень хи́трый, кова́рный
елан дай бөтерелү (елан дай сарылу) — извива́ться (ползти́) ужо́м (льстить, подхали́мничать)
-
20 ерак китә алмау
кеше акылы белән ерак бара алмассың — с чужи́м умо́м далеко́ не уйдёшь
- 1
- 2
См. также в других словарях:
аңсыз — с. 1. Акылы булмаган, аңгыра, юләр, тиле 2. Надан, иске, кара фикерле. АҢСЫЗ РӘВЕШТӘ – Аң катнашыннан башка, рефлектор рәвештә … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
иррационализм — Чынбарлык закончалыкларга нигезләнмәгән һәм шуңа күрә аны танып белүгә кеше акылы ирешә алмый дип раслый торган философик юнәлеш … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
иррациональ — с. 1. филос. Закончалыклары булмаган һәм шуңа күрә кеше акылы белән танып беленә алмый торган, логик төшенчә белән аңлатып бирү мөмкин булмаган 2. Берәмлек белән үлчәнми, шуңа күрә бөтен һәм вакланмалы сан белән төгәл бирелми торган и. саннар.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
рационализм — филос. 1. Кеше акылы чиктән тыш көчле, чынбарлыкны тулысына танып белеп була дигән фәлсәфи караш 2. Фикерләүнең тормыш тәҗрибәсенә бәйләнешен инкарь итеп, дөньяны танып белүнең бердәнбер чыганагы акыл дип санаучы философик юнәлеш 3. күч. Тормышта … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чүти-мүти — рәв. гади. Чүт чүт чүти мүти булса да акылыңны йөрт әле … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ычкыну — 1. Кидерелгән, эләктерелгән, ялганган, ябыштырылган, тоткан җирдән чыгу, салыну, төшү; өзелеп, аерылып китү. Бәйләгән әйбернең күзе өзелеп сүтелә башлавы турында оекның күзе ычкынган 2. Тотылган, эләккән, бәйләнгән җирдән кинәт котылу, аралану,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
югыйсә — терк. 1. Кушма җөмләдәге сәбәп яки нәтиҗә җөмләне баш җөмләгә бәйләү, теркәү өчен – димәк, күрәсең сүзләре белән кулланыла акылы да җитенкерәми күрәсең, югыйсә начар малай түгел 2. Ихтимал булган сәбәпләрнең юклыгын белдергән җөмләне гаҗәпләнү… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге